czym różni się woltyżerka od dżygitu
Woltyżerka to ogólna nazwa dla dyscypliny jeździeckiej. Polega ona na wykonywaniu ćwiczeń gimnastyczno-akrobatycznych na koniu prowadzonym na lonży.
Dżygitówka natomiast to specyficzna, historyczna odmiana woltyżerki wywodząca się z Kaukazu, znana jako „woltyżerka kozacka”. Przy czym należy tu zaznaczyć, że nazwa nie oznacza, że jeźdźcami byli Kozacy.
Główna różnica polega na tym, że woltyżerka to szeroka dyscyplina sportowa, polegająca na wykonywaniu ewolucji na koniu poruszającym się po okręgu zazwyczaj na lonży, a dżygitówka to konkretny bardzo widowiskowy rodzaj pokazów, charakteryzujący się kaskaderskimi i akrobatycznymi ewolucjami wykonywanymi na galopującym koniu.
W obu tych sztukach jeździeckich akrobacje konne wymagają bardzo złożonych umiejętności z zakresu akrobatyki i jazdy konnej. Te niezwykłe umiejętności często trenuje się latami.
Co więcej, jeździec musi współgrać z koniem, który biegnąc powoduje wstrząsy. Najmniejsze odchylenie ruchów skoczka od tempa biegu konia skutkuje upadkiem jeźdźca. (I w tym przypadku nikt nie będzie w stanie go uratować, jak na przykład podczas akrobacji barkowych). W niektórych miejscach na świecie aby zapewnić stabilność siodła podczas wykonywania figur woltyżerskich podsypuje się pod czaprak kalafonię, zapobiega to poślizgowi jeźdźca.
Woltyżerka
Co to jest: Ogólna, sportowa dyscyplina jeździecka.
Na czym polega: Zawodnicy wykonują ćwiczenia gimnastyczne i akrobatyczne.
Jak jest wykonywana: Na koniu, który może poruszać się w stępie, kłusie lub galopie, prowadzonym na lonży.
Cel: Wykonywanie precyzyjnych figur i ćwiczeń według z góry określonych zasad, często w formie sportowej rywalizacji.
Dżygitówka
Co to jest: Specyficzny, historyczny rodzaj woltyżerki, wywodzący się z Kaukazu, inaczej nazywany „woltyżerką kozacką”.
Na czym polega: Wykonywanie widowiskowych, akrobatycznych elementów i kaskaderskich ewolucji.
Jak jest wykonywana: Wyłącznie na galopującym koniu.
Cel: Pokazy są widowiskowe i bazują na dawnych, militarnych umiejętnościach (np. zeskakiwanie i przeskakiwanie przez konia, zwisanie z boku konia).
Do dżigitówki używa się miękkiego siodła z różnymi mocowaniami, takimi jak szlufki na nogi i ręce. Te szlufki są niezbędne do wielu sztuczek. Słynnymi jeźdźcami w tej dyscyplinie byli m.in : William Truzzi, siostry Lapiado, T. Manszylina, I. Nikitin Jr., D. Skorobogatowa, W. Iwanow i inni. Dżygit można prezentować w grupach najczęściej 3 i 4 osobowych ale bywa również więcej w zależności od wykonywanej figury ale również solo. Występy solistów są równie spektakularne jak grupowe.
Niektóre skomplikowane sztuczki są osiągalne tylko dla najbardziej utalentowanych i dobrze wyszkolonych jeźdźców. Należą do nich: czołganie się z zawiązanymi oczami pod brzuchem galopującego konia; utrzymywanie pozycji poziomej pod brzuchem konia.
Jazda kozacka
Jazda kozacka to formacja wojskowa, która istniała w Rzeczypospolitej Obojga Narodów od końca XVI do połowy XVII wieku. Była jednym z typów jazdy lekkiej, czyli kawalerii przeznaczonej do rozpoznania, pościgu, ubezpieczenia wojsk i walki podjazdowej.
Skład i pochodzenie
Jazda kozacka nie składała się z Kozaków znad Dniepru (jak można by sądzić po nazwie), lecz z drobnej szlachty polskiej i ruskiej. Nazwa „kozacka” nawiązywała raczej do stylu walki podobnego do Kozaków zaporoskich – ruchliwego, zwrotnego, opartego na szybkim ataku i ucieczce.
Uzbrojenie i wyposażenie
Żołnierze jazdy kozackiej nosili:
Lekkie zbroje (często tylko kolczugi lub kirysy),
Uzbrojeni byli w kopię, szablę, łuk, czasem pistolety,
Poruszali się na szybkich, lekkich koniach.
Nie mieli ciężkich zbroi jak husaria, dzięki czemu byli bardziej mobilni.
Rola w wojsku
Jazda kozacka:
Prowadziła rozpoznanie i zwiad,
Osłaniała marsz wojsk,
Ścigała rozbite oddziały wroga,
Wykonywała wypady i zasadzki,
Brała udział w bitwach, działając na skrzydłach armii.
Była więc odpowiednikiem lekko uzbrojonej kawalerii, która uzupełniała ciężką husarię.
Znaczenie historyczne
Największe znaczenie jazda kozacka miała w XVI i na początku XVII wieku, w czasie wojen z Moskwą, Szwecją i Turcją. Z czasem została wyparta przez inne formacje lekkiej jazdy, jak np. jazda pancerna i dragoni.
Skład osobowy
Tworzyli ją głównie drobni szlachcice, często z terenów wschodnich Rzeczypospolitej (Ukraina, Podole, Wołyń).
Nie byli to „Kozacy” w sensie narodowościowym, ale nazwa pochodziła od stylu walki i ubioru podobnego do Kozaków zaporoskich.
Uzbrojenie i wyposażenie
Szabla – podstawowa broń biała.
Kopia lub włócznia – do walki w pierwszym starciu.
Łuk, później pistolety – do walki na dystans.
Lekka zbroja (kolczuga, napierśnik, czasem tylko hełm i tarcza).
Lekki koń – szybki, wytrzymały, przystosowany do długich marszów.
Ubiory i styl
Ubranie i uzbrojenie często miały wschodni charakter – wzorowane na tatarskim lub kozackim, co dawało im egzotyczny wygląd i praktyczność.
W porównaniu z husarią była znacznie tańsza – żołnierze sami zapewniali sobie konie i uzbrojenie, a sprzęt był prostszy i mniej kosztowny. Jeźdźcy byli doświadczeni, samodzielni i zaradni, często przyzwyczajeni do trudnych warunków. Potrafili przetrwać w terenie, co czyniło z nich żołnierzy idealnych do długich kampanii. Świetnie radzili sobie w trudnym terenie – na stepach, w lasach, czy w górach. Potrafiła działać w małych grupach, stosując zasadzki i szybkie ataki z zaskoczenia.
Słowo „dżygit” pochodzi z języków tureckich i oznacza zręcznego, odważnego jeźdźca. Dżygitówka to styl jazdy konnej pełen efektownych manewrów, takich jak:
skakanie z jednej strony konia na drugą, schylanie się po przedmioty z ziemi podczas galopu, strzelanie z łuku lub pistoletu w pełnym biegu, szybkie zawracanie i zeskakiwanie w ruchu.
Były to nie tylko popisy – w warunkach bojowych pozwalały uniknąć ciosu, zmylić przeciwnika lub celnie strzelić w galopie.
Wielu żołnierzy tej formacji pochodziło z terenów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej – bliskich kulturowo Tatarszczyźnie i Kozaczyźnie, gdzie takie techniki jazdy były bardzo popularne.
Dlatego dżygitówka była im dobrze znana – zarówno jako forma treningu, jak i praktyczna umiejętność bojowa.
Najważniejsze manewry dżygitówki
Strzał tatarski (strzał w galo ) Co to: strzelanie z łuku lub pistoletu w pełnym biegu.Jak: jeździec utrzymuje równowagę w lekkim półsiedzeniu, hamuje ruch tułowia biodrami, celuje jedną ręką, druga trzyma wodze; przy łuku — szybkie naciągnięcie i puszczenie strzały.
Zastosowanie: harcowanie, zasypywanie przeciwnika ogniem podczas szybkich szarż i odwrotów.
Uwaga: wymaga doskonałej kontroli konia i treningu z bronią.
Zawrotka tatarska (szybkie zawrócenie/obroty konia)
Co to: gwałtowne skręcenie lub obrót na zadzie konia, by zaskoczyć przeciwnika lub uniknąć uderzenia.
Jak: przesunięcie ciężaru do tyłu, mocne pociągnięcie wodzy i użycie nogami sygnału do skrętu; koń siada na zadu i szybko zmienia kierunek.
Zastosowanie: odwrót przed cięższą jazdą, natychmiastowe zmienianie linii ataku.
Uwaga: obciąża konia — trenować stopniowo.
Padnięcie w siodle (tzw. „leżeć w siodle”)
Co to: obniżenie sylwetki za grzbiet konia niemal przyklejone do niego, często z odwróceniem boku, by uniknąć trafienia.
Jak: jeździec przesuwa się nisko nad kłodą siodła, przytrzymuje się nogami i jedną ręką, druga chroni głowę/klatkę.
Zastosowanie: ochrona przed strzałami/ciosami wroga; ukrywanie sylwetki.
Uwaga: dobre do uników ogniowych; niebezpieczne przy nagłych manewrach konia.
Zeskok i podniesienie (dynamiczny zeskok z konia i powrót)
Co to: zeskok z galopującego konia, wykonanie szybkiego ataku pieszo, a potem natychmiastowy powrót na konia.
Jak: jeździec hamuje koński krok do bezpiecznej prędkości, używa podpórki siodła, zeskakuje zewnętrzną nogą do przodu, wykonuje zadanie, wskakuje z drugiej strony lub z tyłu.
Zastosowanie: ataki na artylerię, zdobywanie ważnych punktów, walki wśród zarośli.
Uwaga: duże ryzyko; wymaga współpracy konia (trenowany aby się nie przestraszyć).
Przechylanie i chwyt (schylanie się po przedmiot z ziemi w galopie)
Co to: zgarnianie np. chorągwi, lancy lub sakwy podczas galopu.
Jak: schyl się jak najniżej, jedną ręką chwytaj przedmiot, druga trzyma wodze; balans biodrami i łydkami.
Zastosowanie: zdobycie łupów, szybkiego sprzętu, symbolicznych przedmiotów.
Uwaga: trenować na niskich prędkościach najpierw.
Przecięcie i „połówka” (manewr flankujący z półszarżą)
Co to: szybkie uderzenie jednym skrzydłem, natychmiastowe odciągnięcie się i przeformowanie.
Jak: krótkie przyspieszenie, uderzenie, hamowanie przez zawrotkę lub padnięcie, zebranie się do nowego szyku.
Zastosowanie: harcowanie i wyczerpywanie przeciwnika, zgrywanie go w pułapkę.
Uwaga: wymaga dyscypliny oddziału i dobrego dowódcy.
Skoki i przeszkody (akrobatyka nad przeszkodami w ruchu)
Co to: przeskakiwanie rowów, ogrodzeń, przeszkód podczas pościgu lub odwrotu.
Jak: odpowiedni wybór linii, synchronizacja z końskim wybiciem, lekkie przedłużenie pozycji jeźdźca przy wybiciu.
Zastosowanie: szybkie przekraczanie terenu niedostępnego dla cięższej jazdy.
Uwaga: duże ryzyko upadku i obrażeń; konie wyszkolone specjalnie.
Kilka uwag praktycznych i historycznych
Te techniki miały praktyczne zastosowanie bojowe, nie były tylko pokazami — ułatwiały strzelanie z konia, unik, rozpoznanie i pościg.
Dżygitówka wywodzi się z tradycji tatarsko-koczowniczych i została przyswojona oraz zaadaptowana przez jeźdźców wschodnich ziem Rzeczypospolitej.
Trening: zaczyna się od pracy z koniem na ziemi, potem w kłusie, w galopie na małą odległość, dopiero potem manewry pełne (z bronią).
Bezpieczeństwo: wiele manewrów jest niebezpiecznych dla jeźdźca i konia — dziś ćwiczyć tylko pod okiem instruktora, w ochronnym sprzęcie i na dobrze wyszkolonych koniach.
Historia dżygitu
Początki
Słowo „dżygit” (ros. джигит, turk. yiğit – „dzielny, odważny”) wywodzi się z języków tureckich i pierwotnie oznaczało niezwykle zręcznego, odważnego jeźdźca lub wojownika konn
Termin ten był szeroko używany wśród ludów Kaukazu, Azji Środkowej i stepów południowej Rosji.
Najstarsze wzmianki o dżygitach pojawiają się już w średniowieczu, gdy plemiona turkijskie, kozackie i kaukaskie rozwijały sztukę jazdy konnej do perfekcji. Umiejętność ta była nie tylko praktyczna — w czasie walki i polowania — lecz także stanowiła dowód męstwa i prestiżu społecznego.
W XIX wieku, w czasie wojen kaukaskich, dżygici z Czeczenii, Dagestanu czy Osetii zyskali sławę w całym Imperium Rosyjskim. Ich brawurowe manewry na koniach, umiejętność jazdy z szablą, strzelania podczas galopu i widowiskowe akrobacje stały się legendą.
Rosyjscy kozacy przejęli część tych tradycji — stąd określenie „kozacki dżygit”. Dżygitów zaczęto postrzegać nie tylko jako wojowników, ale i mistrzów sztuki jeździeckiej. Pokazy ich umiejętności, zwane dżygitówkami, stały się popularną atrakcją wojskowych parad i festynów.
Rozprzestrzenienie tradycji
Wraz z rozwojem Imperium Rosyjskiego i później ZSRR, dżygitówka trafiła także do:
Azji Środkowej – w Kazachstanie, Kirgistanie i Turkmenistanie stała się elementem narodowych zawodów konnych, np. w czasie świąt Nauryz.
Bliskiego Wschodu i Turcji – gdzie podobne formy akrobatyki konnej istniały już wcześniej, ale termin „dżygit” zaczęto kojarzyć z mistrzostwem kaukaskim.
Europy i Ameryki – dzięki pokazom cyrkowym i wojskowym. W XX wieku dżygitówka trafiła nawet do filmów, w tym do hollywoodzkich westernów, jako inspiracja dla kaskaderów konnych.
Współczesność
Dziś dżygitówka jest uznawana za dyscyplinę sportową i element dziedzictwa kulturowego wielu narodów Azji Środkowej. Pokazy dżygitów można zobaczyć podczas:
Festiwali kultury kaukaskiej i kozackiej,
Międzynarodowych zawodów jeździeckich,
Rekonstrukcji historycznych i widowisk filmowych.
W Kirgistanie i Kazachstanie dżygitówka jest nawet przedmiotem nauczania w szkołach jeździeckich, a najlepsi zawodnicy uznawani są za spadkobierców dawnego ducha stepowych wojowników.