Początki i geneza husarii
Husaria powstała w pierwszej połowie XVI wieku jako lekka jazda wzorowana na oddziałach serbskich i węgierskich najemników. Pierwsze oddziały husarskie pojawiły się w Polsce za panowania Zygmunta Starego, około lat 1500–1510. Początkowo walczyli oni bez zbroi, uzbrojeni w kopie i szable, pełniąc raczej rolę lekkiej jazdy.
W drugiej połowie XVI wieku, szczególnie za Stefana Batorego, husaria przeszła istotną reformę i stała się ciężką jazdą, elitą wojskową Rzeczypospolitej. Z czasem wyparła inne typy ciężkiej kawalerii (np. kopijników), stając się główną siłą uderzeniową armii polsko-litewskiej.
Kto mógł należeć do husarii?
Husaria była formacją elitarną. Do jej szeregów należeli przede wszystkim przedstawiciele szlachty – zarówno bogatsi magnaci, jak i średniozamożni ziemianie.
Towarzysz husarski – szlachcic, który na własny koszt wystawiał konia, uzbrojenie i często kilku pocztowych (żołnierzy służących przy nim).
Pocztowi – zbrojni niższego stanu, najczęściej również szlachta uboga, czasem mieszczanie, którzy walczyli pod rozkazami towarzysza.
Udział w husarii wiązał się z wielkimi kosztami – koń bojowy, uzbrojenie i rynsztunek były niezwykle drogie. Dlatego husaria była elitą nie tylko pod względem taktycznym, ale i społecznym.
Jan Karol Chodkiewicz (1560–1621)
Hetman wielki litewski, jeden z najwybitniejszych wodzów w historii.
Największe zwycięstwo: Bitwa pod Kircholmem (1605), gdzie 3 tysiące husarzy rozbiło armię szwedzką liczącą ok. 11–12 tysięcy ludzi.
Słynął z mistrzowskiego wykorzystania husarii do przełamywania wielokrotnie liczniejszych sił przeciwnika.
Stanisław Żółkiewski (1547–1620)
Hetman wielki koronny, polityk i strateg.
Największe zwycięstwo: Bitwa pod Kłuszynem (1610), gdzie 6 tys. Polaków (głównie husarii) pokonało 35 tys. armii rosyjsko-szwedzkiej.
Po tym zwycięstwie Polacy zajęli Moskwę i osadzili królewicza Władysława Wazę jako cara (choć na krótko).
Stefan Czarniecki (1599–1665)
Choć bardziej znany z wojen ze Szwedami w połowie XVII w., zaczynał swoją karierę jako towarzysz husarski.
Później jako hetman polny koronny wsławił się podczas potopu szwedzkiego i stał się bohaterem narodowym (uwieczniony w hymnie „Jeszcze Polska nie zginęła”).
Mikołaj Radziwiłł Rudy i Krzysztof Radziwiłł Piorun
Magnaci litewscy, którzy dowodzili oddziałami husarskimi w XVI wieku, w początkach formacji.
Walczyli przeciwko Moskwie i Tatarom, przyczyniając się do ugruntowania husarii jako głównej siły uderzeniowej.
Jan III Sobieski (1629–1696)
Król Polski, wcześniej hetman wielki koronny.
Największe zwycięstwo: Odsiecz wiedeńska (1683), gdzie poprowadził husarię w najsłynniejszej szarży kawalerii w historii, rozbijając wojska tureckie Kara Mustafy.
Był nie tylko wodzem, ale sam uczestniczył w szarżach, co czyniło go wzorem króla-wojownika.
Paweł Jan Sapieha (1609–1665)
Hetman wielki litewski.
Wsławił się w walkach z Kozakami i Szwedami, prowadząc liczne oddziały husarskie.
Dowodził w wielu trudnych kampaniach XVII wieku, gdy husaria nadal była główną siłą armii.
Strój i uzbrojenie husarza
Husarz był rozpoznawalny dzięki wyjątkowo efektownemu i praktycznemu wyposażeniu:
Zbroja – lekka, najczęściej tzw. zbroja husarska (napierśnik, naplecznik, naramienniki, karwasze, hełm otwarty typu szyszak). Była lżejsza niż typowe zbroje rycerskie, co pozwalało zachować mobilność.
Broń zaczepna:
długa kopia husarska (nawet do 6 m, pusta w środku, zakończona grotem – niezwykle skuteczna przy szarży), szabla husarska (lekka, zakrzywiona, doskonała do cięć), koncerz (długi miecz do zadawania pchnięć), pałasz, buława lub buzdygan jako broń dodatkowa.
Broń palna – pistolety kołowe, rzadziej arkebuzy.
Słynne skrzydła – najczęściej jedno lub dwa, mocowane do naplecznika lub siodła. Choć ich funkcja jest przedmiotem dyskusji, prawdopodobnie miały znaczenie psychologiczne – potęgowały wygląd husarza, a szum mógł działać odstraszająco na konie i wrogów.
Ubiór – barwne żupany, kontusze i pasy, często zdobione futrem, co dodatkowo podkreślało majestat formacji.
Najważniejsze osiągnięcia husarii
Husaria była niepokonana przez ponad 100 lat – od końca XVI do połowy XVII wieku odnosiła spektakularne zwycięstwa, nierzadko rozbijając znacznie liczniejsze armie przeciwnika. Najważniejsze bitwy to:
Bitwa pod Orszą (1514) – pierwsze użycie jazdy husarskiej w walce.
Bitwa pod Byczyną (1588) – zwycięstwo Jana Zamoyskiego nad arcyksięciem Maksymilianem.
Bitwa pod Kircholmem (1605) – husaria dowodzona przez Jana Karola Chodkiewicza rozbiła armię szwedzką trzykrotnie liczniejszą.
Bitwa pod Kłuszynem (1610) – hetman Stanisław Żółkiewski 6 tys. Polaków rozgromił 35 tys. armii rosyjsko-szwedzkiej.
Obrona Chocimia (1621) – husaria odegrała wielką rolę w powstrzymaniu armii tureckiej.
Odsiecz wiedeńska (1683) – Jan III Sobieski poprowadził husarię w najsłynniejszej szarży kawaleryjskiej w historii, rozbijając wojska Imperium Osmańskiego.
Husaria miała też wiele mniejszych sukcesów w kampaniach przeciw Moskwie, Szwecji, Tatarom i Turkom. Ich szarże przeszły do legendy jako niemal niepowstrzymane.
Schyłek husarii
Od drugiej połowy XVII wieku husaria zaczęła tracić znaczenie. Rozwój artylerii, nowoczesnej piechoty i taktyki wojskowej sprawił, że ciężka jazda była coraz mniej skuteczna. W XVIII wieku husaria przekształciła się w formację bardziej paradną niż bojową, aż do jej formalnego rozwiązania w 1776 roku.
Filmy fabularne i seriale
„Ogniem i mieczem” – film z 1999 r. w reżyserii Jerzego Hoffmana, oparty na powieści Henryka Sienkiewicza. W dziele tym husaria odgrywa znaczącą rolę podczas bitew Kozaków z Rzeczpospolitą.
„Ogniem i mieczem” – mini-serial z 2000 r., czteroodcinkowa adaptacja tej samej powieści.
Inne filmy pojawiające się w katalogu FDB pod hasłem „husaria” to np.:
„Rok 1612” – film historyczny osadzony w realiach wyprawy polsko-litewskiej na Moskwę. W filmie pojawia się husaria, zwłaszcza jako część polskich sił w tej wyprawie.
„Na odsiecz Wiedniowi” („Odsiecz wiedeńska”) – film rekonstruujący wydarzenia związane z wyprawą Jana III Sobieskiego pod Wiedeń (1683). Husaria oczywiście występuje w scenach bitewnych.
Filmy dokumentalne / popularnonaukowe
„Husaria – postrach Europy (Tajemnice historii)” – odcinek programu Radka Kotarskiego, który przybliża historię husarii, przedstawia jej legendę oraz obala popularne mity.
„HUSARIA – Duma Polski / dokument pl” – dokument mówiący o elitarnej formacji husarii i jej historii.
Teledyski / utwory muzyczne związane z husarią
Oto kilka przykładów teledysków lub piosenek, które temat husarii poruszają:
„Husaria – Skrzydła Chwały” – wideoklip hołdujący potędze tej formacji.
„Rycerze na Skrzydłach – Piosenka o Husarii” – utwór muzyczny nawiązujący do legendy husarii.
„Husaria – Polska Duma” – krótki filmik patriotyczny, dostępny na CDA.
„Husaria – Na skrzydłach Bożych” – pieśń wykonana w staropolskim języku.
„Husaria – rockowa piosenka patriotyczna” – utwór inspirowany historią husarii dostępny na YouTube.
„Husaria – Hip Hop” – utwór w klimacie hip-hopowym, odnoszący się do husarii.
„Husaria – oficjalny kanał muzyczny” – zespół lub projekt muzyczny („Husaria”), który publikuje utwory o tematyce patriotycznej i historycznej.
Husaria – bohaterem gry Promatic Group
Bez wątpienia HUSARIA to najodważniejsza, najskuteczniejsza formacja kawaleryjska świata. Legendarny świat uskrzydlonych polskich jeźdźców zafascynował grupę Promatic Group dzięki czemu powstała gra komputerowa w której bohaterami są jeźdźccy Husarii.
projektując grę specjaliści z Promatic Group starali się odzwierciedlić najważniejsze atrybuty Husarii. Jednymi z najwazniejszych były skrzydła husarskie , któe dodawały nie tylko elegancji ale przede wszystkim miały swoje strategiczne zastosowanie – pomagały w płoszeniu koni przeciwnika.
W grze możemy sylwetkę jeźdźca na koniu. Ponaddto
Pędzący do boju Husarz w specjalnie wykonanej animacji przenosi graczy w samo serce bitwy. Dodatkowo pojawiają się wszystkie inne symbole formacji jak Lanca, szabla, tarcza, zbroja, koń, skrzydła husarskie czy hełm.
Kultywowanie współcześnie pamięci Husarzy
Rekonstruktorzy biorą udział w inscenizacjach historycznych, pokazach wojskowych i uroczystościach państwowych. Często prezentują wiernie odtworzone uzbrojenie i zbroje husarskie, a także prowadzą pokazy jazdy konnej z kopiami, szablami czy lancami.
Znaczenie kulturowe
Grupy te pełnią ważną rolę edukacyjną – przybliżają historię w atrakcyjnej, żywej formie. Działają również jako element promocji dziedzictwa narodowego i turystyki historycznej.
O Kopijczykach czasopiśmie ” Jeździec i Hodowca”
O wyczynach słynnych kopijczyków, jeźdźców posługujących się kopią, niezłomnych i niepokonanych rozpisywano się na łamach jednego z najbardziej popularnych i znaczących czasopism międzywojennych „Jeździec i Hodowca”, przedstawiamy poniżej stronę z tegoż pisma. Czytając można nie tylko zdobyć wiedze z tejże tematyki, ale także przenieść się w rok 1923 kiedy to wyszedł tenże kwietniowy numer „Jeźdźca i hodowcy” i zobaczyć jak piękną polszczyzną operowało ówczesne dziennikarstwo polskie.
